گاهی اوقات در بازار سرمایه، سهمی دارای صف خرید یا فروش در چندین روز متوالی میشود، در این شرایط سرعت معاملات کند شده و معاملات روی صف های طولانی قفل میشوند. در چنین شرایطی گره معاملاتی پیش می آید.
چه سهم‌هایی دچار گره معاملاتی میشوند؟
با توجه به دستورالعمل سازمان بورس، سهم‌هایی که در شرایط زیر باشند دچار گره معاملاتی میشود:
- نمادی که دارای صف خرید یا فروش باشند به شرط آنکه حداقل معادل یک برابر حجم مبنا برای شرکت‌هایی با تعداد سهام ۳ میلیارد و بیشتر و دو برابر حجم مبنا برای سایر شرکت‌ها، یا سهمی به علت عدم تقارن قیمت‌های درخواست خرید و فروش، حداقل به مدت ۵ جلسه مورد معامله قرار نگیرند یا متوسط معاملات روزانه آنها در این دوره به استثنای معاملات در بازار معاملات عمد، کمتر از ۵% حجم مبنا باشد.
- انجام همه معاملات یک سهم طی ۵ روز متوالی در کف دامنه نوسان آن
- انجام همه معاملات یک سهم طی ۵ روز متوالی در سقف دامنه نوسان آن
نحوه رفع گره معاملاتی
بر اساس دستورالعملی که در سال ۱۳۸۹ توسط هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار کشور تصویب شد، شرکت‌هایی که دچار صف‌های خرید و فروش سنگین هستند، مشمول رفع گره معاملاتی میشوند. پس از پایان روز معاملاتی، در سامانه‌های TSETMC (بخش پیام های ناظر بازار) و سایت اطلاع رسانی بورس، شرکت‌هایی که مشمول رفع گره میشوند، مشخص شده و به اطلاع عموم میرسند. البته اگر نمادی شرایط داشتن گره معاملاتی را داشت و مشمول رفع آن نشد تعجب نکنید، زیرا ممکن است بعضی از سهام حتی با داشتن شرایط، مشمول رفع گره معاملاتی نشوند که این بسته به نسبت P/E آن سهم و کاذب بودن صف های خرید و فروش است و ناظر بازار با توجه به این موارد، می‌تواند از مشمول کردن آن نماد جلوگیری کند.
دامنه نوسان در رفع گره معاملاتی
بعد از اینکه نمادهای دارای گره معاملاتی توسط مراجع اطلاع رسانی مشخص شدند، در روز معاملاتی بعد، تغییراتی در نحوه معاملات و دامنه تغییرات آنها بوجود می‌آید، به این صورت که نماد مذکور، در ابتدای روز معاملاتی بعدی و در مرحله پیش گشایش، با دو برابر دامنه نوسان روزانه قیمت عادی آن بازگشایی شده و سپس در حراج پیوسته، معاملات در دامنه نوسان روزانه قیمت انجام میشوند.
قیمت مرجع در دوره حراج پیوسته، قیمت کشف‌شده از طریق حراج ناپیوسته است. همچنین اگر در زمان حراج ناپیوسته، قیمت نماد مذکور کشف نشود یا معاملات انجام شده در این دوره مورد تایید سازمان بورس نباشد، بر اساس دستورالعمل، حراج ناپیوسته دوباره در همان روز معاملاتی و یا در ۹۰ دقیقه ابتدایی روز معاملاتی بعد تکرار میشود، چنانچه باز هم قیمت نماد مذکور بدست نیامد، آن نماد با آخرین قیمت پایانی‌اش مورد معامله قرار میگیرد.
برای روشن تر شدن موضوع، مقاله را با ذکر مثالی به پایان میرسانیم:
فرض کنید نمادی در ۵ روز متوالی دارای صف خرید بوده است. مطابق دستورالعمل های سازمان بورس، این نماد مشمول رفع گره معاملاتی میشود. روز معاملاتی بعد و در مرحله پیش گشایش، دامنه نوسان آن نماد دو برابر دامنه نوسان روزهای عادی یعنی ۱۰ درصد میشود. از زمان پیش گشایش تا گشایش بازار، قیمت این نماد کشف شده و این قیمت مبنای قیمت معاملات در زمان حراج پیوسته میشود. دامنه نوسان قیمت سهم در زمان گشایش، مانند روزهای عادی ۵ درصد میباشد.