بورس کالا چگونه تشکیل شد؟
بازار سرمایه ایران متشکل از چهار دسته است.
بازار بورس، فرابورس، بورس کالا و انرژی همگی باهم بازار سرمایه ایران را شکل می دهند.
در بورس کالا که به مانند سه دسته دیگر بازاری سازمان یافته است، کالا های معینی معامله می شوند.
بورس فلزات در شهریور ماه سال ۸۲ ( به عنوان نخستین بورس کالایی در ایران ) و پس از آن بورس کالای کشاورزی در شهریور ماه یکسال بعد، یعنی سال ۸۳ فعالیت خود را آغاز کردند.
حدود یک سال بعد و بر مبنای قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران، با تصویب مجلس شورای اسلامی و با تصویب شورای عالی بورس، در آذر ماه سال ۸۵ شرکت بورس کالای ایران تشکیل شد.
این شرکت با ترکیب بورس فلزات و بورس کالای کشاورزی تشکیل و شروع به کار کرد.
بورس کالای ایران از مهر ماه سال ۸۶ کار خود را پس از پذیره نویسی و برگزاری مجمع عمومی، تحت نظر سازمان بورس و اوراق بهادار آغاز نمود.
در بازار بورس‌کالا، معاملات عرضه و تقاضا برای خرید و فروش، از طریق کارگزاران انجام می شود.
بازار بورس کالای ایران در زمینه های زیر فعالیت دارد:
- محصولات صنعتی و معدنی (شامل طبقه بندی در چند گروه اصلی که هر کدام از این طبقات خود شامل چند زیر گروه هستند. کالا های پذیرش شده در این بخش مجموعا دارای ۲۴ زیر گروه اصلی و ۱۵۱ زیر گروه فرعی هستند.)
- محصولات کشاورزی (شامل ۱ بخش و ۲۱ زیرگروه و ۷۶ زیرگروه فرعی است.)
- محصولات شیمیایی و پتروشیمی (دارای دو گروه اصلی، گروه فراورده های نفتی و گروه پتروشیمی است. مجموعا کالا های پذیرش شده در این بخش، شامل ۹ زیرگروه اصلی و ۵۷ زیرگروه فرعی هستند.)
- کالا های بازار فرعی (شامل ۹ شاخه اصلی است. درمجموع، کالاهای پذیرش شده این بخش، ۸ زیرگروه اصلی و ۵۶ زیرگروه فرعی دارد.)
- معاملات مشتقه (در این گروه معاملات زعفران، زیره سبز، سکه، پسته و اوراق سلف موازی استاندارد شرکت های مختلف در این بخش، معامله می شوند.)
شرکت کنندگان بازاربورس کالا:
اما کسانی که در بورس کالا شرکت می کنند، در دو دسته گوناگون قرار می گیرند.
در ادامه تقسیم بندی شرکت کنندگان در بورس کالا را نام برده و مختصرا توضیح می دهیم.
- مصرف کنندگان: برای مصرف کنندگان، بورس کالا می تواند محلی مناسب و مطمئنی برای خرید مواد اولیه یا دریافت اطلاعات صحیح و پیش بینی قیمت ها باشد.
- تولیدکنندگان و بازرگانان مواد اولیه: با استفاده از این بازار مدرن، تولید کنندگان می توانند در برابر نوسانات قیمت ایمن شوند. همچنین بازرگانان قادرند تا به همین ترتیب با اطمینان بیشتری از قیمت های آتی برای صادرات و واردات محصولات تصمیم بگیرند.
انواع قراردادها در بورس کالای ایران:
- قرارداد نقدی که در این شکل از قرارداد، تحویل کالای مورد معامله و پرداخت بهای آن در زمان معامله انجام می گیرد.
- قرارداد سلف که بهای کالا هنگام معامله و تحویل کالا نیز در زمان معین و در آینده انجام می گیرد.
- قرارداد آتی که در آن فروشنده تعهد می کند در زمانی معین شده، مقداری معین از کالایی را به قیمتی که الان تعیین می کنند، بفروش رسانده و در مقابل طرف دیگر باید آن کالا را با مشخصات تعیین شده خریداری کند. در این قرارداد مبلغی به عنوان وجه تضمین نزد اتاق پایاپای گذاشته می شود. اتاق پایاپای نیز وکالت دارد تا بخشی از وجه تضمین را به هر یک از طرفین در شرایط خاص پرداخت کند.
- قرارداد نسیه که در آن کالا در هنگام معامله تحویل داده می شود ولی بهای آن در سررسید تعیین شده پرداخت می گردد.
- قرارداد سلف استاندارد که در آن عرضه کننده مقدار معینی از دارایی پایه را تعیین می کند تا در ازای بهای نقد به فروش رسانده و در دوره تحویل به خریدار تحویل دهد.
- قرارداد اختیار معامله که در آن طرفی حق خرید و یا فروش کالا را از طرف دیگر می خرد. قرارداد اختیار معامله به دو نوع تقسیم می شود. اختیار خرید و اختیار فروش که در هر کدام از این قرارداد ها دو طرف اصلی یعنی فروشنده و خریدار با یکدیگر وارد معامله می شوند.
- صندوق کالایی قابل معامله که سرمایه گذار در عین داشتن مالکیت کالای مورد نظر، مسئولیت نگهداری از کالا را بر عهده ندارد. این صندوق به سرمایه گذاران این امکان را ارائه می کند که بدون دغدغه های نگهداری کالا و پرداخت هزینه های اضافی حمل و نقل و انبارداری کالا و در نهایت خسارت های احتمالی، اوراق این صندوق ها را خرید کنند.
چه نکاتی در هنگام انعقاد قرارداد باید توجه شود؟
توجه داشته باشید که در انعقاد هر قرارداد مواردی مثل: مشخصات کالا و نوع قرارداد، واحد اندازه گیری و مقدار کالای مورد معامله، زمان معامله، واحد پول، استاندارد و ابعاد کالا، تاریخ تحویل، انبار یا محل تحویل و استاندارد تحویل و نوع بسته بندی باید ذکر شود.
ورود به بورس کالا
حال شاید بپرسید که چطور می توانیم به بورس کالا وارد شویم و پس از آن خرید و فروش کنیم؟
مانند بازار بورس که برای ورود به آن نیاز به کد بورسی یا همان کد معاملاتی دارید، برای فعالیت در بازار بورس کالا نیز باید کدی دریافت کنید.
این کد با کد بورسی تفاوت دارد.
برای هر خریدی در بورس کالا نیاز به این کد دارید و برای دریافت آن کافیست تا از طریق کارگزار خود برای دریافت کد بورس کالا اقدام کنید.
مزایا و محدودیت های معاملات در بورس کالا:
مزایا:
- در بورس کالا شفافیت وجود دارد. به این معنا که معاملات صوری یا دستکاری در قیمت ها در این بازار انجام نمی شود و جایی ندارد. معاملات بورس کالا تحت نظارت ناظران که دولت و سهامداران هستند انجام می گیرد.
- نرخ عادلانه دیگر مزیت بورس کالاست. در این بازار کشف قیمت بر اساس اصل عرضه و تقاضا صورت گرفته و بدین جهت نیز کشف قیمت، عادلانه و کاملا شفاف است به علاوه اگر هر عاملی بر نرخ کالا تاثیر گذار باشد، در این بازار تاثیر خود را نشان خواهد داد.
- خریدار یا فروشنده در این بازار، مسئول جبران خسارت، در صورت عدم انجام به تعهدات خود هستند. این جبران خسارت از محل تضامین عرضه کننده، کارگزاران و یا خریدار انجام می شود. توجه داشته باشید که این امر در بازارهای خارج بورس کالا وجود ندارد.
- بانک ها با توجه به اسنادی که توسط کارگزاری ها صادر می شوند و انجام معامله در بورس را نشان می دهند، با شرایطی آسان تر به خریدار وام می دهند، زیرا اینگونه از صحت معاملات اطمینان کامل دارند.
- ریسک پرداخت و تسویه وجه و تحویل کالا، در این بازار وجود ندارد. این فرآیند ها نیز از طریق اتاق پایاپای انجام می شود.
- این بازار می تواند وضعیت اقتصادی کشور را بر مبنای قیمت هایی که مورد معامله هستند بررسی کند. فعالان اقتصادی براساس مشاهده معاملات و قیمت ها، اطلاعات و مستندات صحیح بدست می آورند.
- از دیگر مزایای با اهمیت معامله در بازار بورس کالا، معرفی عرضه کنندگان به خریداران داخلی و خارجی است. در حالت عادی برای اینکه عرضه کننده بتواند چنین مشتریانی را جذب کند، نیاز به تبلیغ گسترده و صرف زمان زیاد دارد. این بازار میان بری برای یافتن خریداران است.
محدودیت ها:
بازار بورس کالا علاوه بر تمام مزیت هایش یکسری محدودیت هایی نیز دارد. برای مثال در معاملات حجم خرید از میزانی مشخص شده نباید کمتر باشد. همچنین یکسری از کالاها در این بازار به شکل سبد عرضه می شوند. بنابراین امکان انتخاب و جداسازی کالا از این سبد ها برای خریدار وجود ندارد .
عرضه کننده باید توجه کند که در این بازار به شکل دائمی عرضه ها انجام می شوند. پس در صورت وقفه در عرضه، عرضه کننده طبق قوانین موجود از بورس کالا اخراج می شود.
اهداف تشکیل بورس کالا چه بوده است؟
بورس کالا بازاری منسجم و قانونمند به جهت آسان سازی معاملات نقدی و آتی کالا است. همچنین این بازار اهدافی دیگر نیز دارد، سامان دهی بازار کالاهای خاص، کشف قیمت کالا ها به شکل رقابتی، حذف واسطه گری در معاملات و مستقیم شدن خرید و فروش، کاهش نوسانات و ریسک ها و در نهایت امکان انجام معاملات نقدی و آتی کالا از جمله اهداف مهم بازاربورس کالا هستند.