قانون همواره به دنبال ایجاد امنیت و آرامش برای افراد است. در هر بازار وکسب‌‌وکاری هم به همین دلیل و برای جلوگیری از سودجویی، قوانینی پایه گذاری می شود. قوانین جزئی جدانشدنی از اقتصاد و بازار های مالی هستند. بازار سهام نیز از ابتدای تشکیل تا به امروز به‌عنوان یکی از بازارهای حساس مالی از این قانون گذاری ها برای ایجاد آرامش و امنیت مالی در داد و ستد ها، مستثنی نبوده است. حجم مبنا از جمله همین قوانین به منظور ایجاد جریان مناسب داد و ستدها در بازار سرمایه است که سعی دارد با ایجاد چهار چوبی، افراد فعال در بازار سرمایه  بتوانند به راحتی و با حداکثر امنیت در آن به داد و ستد بپردازند.

یکی از مهم ترین ابزارهایی که از سال ۸۲ برای کمک به حفظ آرامش در معاملات سهام بورس تهران از آن استفاده می‌ شود، حجم مبنا است. استفاده از ابزار حجم مبنا امکان نوسان غیر معمول و کاذب برای سهام را از بین می برد. اما کاربرد اصلی حجم مبنا چیست؟

حجم مبنا ابزار پایه ای برای محاسبه قیمت پایانی در معاملات نماد ها در بورس تهران است. محاسبه حجم مبنا به طور خودکار، توسط سامانه معاملات بورس اندازه گیری شده و هیچ معامله ‌گری در محاسبه این مقدار دخالتی ندارند. شما می توانید در سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران ( www.tsetm.com) برای هر نماد مقدار حجم مبنا را مشاهده کنید.

تعریف حجم مبنا

مطابق با تعریف، حجم مبنا عبارت است از ” آن تعداد از یک نوع اوراق بهادار که باید در هر روز مورد داد وستد قرار گیرد تا تمام درصد تغییرات مجاز در آن روز در تعیین قیمت روز بعد لحاظ شود. “

اما هدف اصلی از تعیین کردن حجم ‌مبنا اطمینان از این است که نوسانات قیمت سهام که در نتیجه‌ی خرید و فروش تعداد مشخصی از سهام شرکت انجام گرفته، برای سرمایه گذاران این بازار وجود داشته باشد. حجم مبنا می تواند مانع از بوجود آمدن قیمت های کاذب در بازار شود.

از تاریخ ۱۲ اسفند ۹۸، حجم مبنا در شرکت های بورسی تغییر کرده و در شرکت های فرابورسی نیز حجم مبنا جهت محاسبه قیمت پایانی قرار داده شده است. لازم به ذکر می باشد که حجم مبنای شرکت های فرابورسی قبلا یک بوده است.

 بر اساس ابلاغیه دو شرکت بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران، روش جدید محاسبه حجم مبنا از تاریخ ۱۲ اسفند ۹۸ اجرا می‌شود. بر این اساس محاسبات حجم مبنا مطابق روال گذشته بعد از پایان آخرین روز معاملاتی هر هفته انجام شده و برای هفته آینده لحاظ می‌گردد.

برای محاسبه فرمول حجم مبنا کافیست عدد ۰۰۰۴/۰ را در تعداد سهام شرکت مورد نظر ضرب کنیم تا حجم مبنای آن شرکت محاسبه شود.

تعریف ارزش مبنا 

با ضرب کردن حجم مبنای به دست آمده (در بالا) در قیمت پایانی آخرین روز معاملاتی هفته، ارزش مبنا به دست می‌آید.

محاسبه حجم مبنا برای شرکت های بورسی

• برای شرکت‌های با تعداد سهام کمتر از ۲۰ میلیارد سهم
  •  اگر عدد به دست آمده (حجم مبنا ضربدر قیمت پایانی) بین ۵۰ تا ۱۰۰ میلیارد بود، حجم مبنا به درستی محاسبه شده است.
  • اگر عدد به دست آمده کمتر از ۵۰ میلیارد ریال باشد : حجم مبنا = ۵۰ میلیارد ریال تقسیم بر قیمت پایانی سهم در پایان آخرین روز معاملاتی هفته
  • اگر عدد به دست آمده بیشتر از ۱۰۰ میلیارد ریال باشد : حجم مبنا = ۱۰۰ میلیارد ریال تقسیم بر قیمت پایانی سهم در پایان آخرین روز معاملاتی هفته

• برای شرکت‌های با تعداد سهام بیشتر از ۲۰ میلیارد سهم
  •  اگر عدد به دست آمده (حجم مبنا ضربدر قیمت پایانی) بین ۵۰ تا ۱۲۰ میلیارد بود، حجم مبنا به درستی محاسبه شده است.
  • اگر عدد به دست آمده کمتر از ۵۰ میلیارد ریال باشد : حجم مبنا = ۵۰ میلیارد ریال تقسیم بر قیمت پایانی سهم در پایان آخرین روز معاملاتی هفته
  • اگر عدد به دست آمده بیشتر از ۱۲۰ میلیارد ریال باشد : حجم مبنا = ۱۲۰ میلیارد ریال تقسیم بر قیمت پایانی سهم در پایان آخرین روز معاملاتی هفته

 

محاسبه حجم مبنا برای شرکت های فرابورسی

همچنین در اسفند ماه ۹۸ مقرر شد که مقدار حجم‌مبنا برای شرکت های موجود در بازارهای اول، دوم و پایه فرابورس ایران، حجم‌مبنا معادل ۴ در ده هزار تعداد سهام شرکت باشد.

در فرابورس حداقل ارزش مبنا در بازارهای اول و دوم فرابورس ۵۰ میلیارد ریال، در تابلوهای نارنجی، زرد و قرمز بازار پایه به ترتیب ۲۰، ۱۰ و ۵ میلیارد ریال است.

همچنین حداکثر ارزش مبنا برای شرکت با سرمایه ۲۰ هزار میلیارد ریال و بالاتر ۱۲۰ میلیارد ریال و برای شرکت با سرمایه کمتر از ۲۰ هزار میلیارد ریال، حداکثر ارزش مبنا ۱۰۰ میلیارد ریال است.

در نهایت تعداد حجم‌مبنای هر سهم، بر اساس قیمت پایانی سهام محاسبه می شود. در واقع قیمت پایانی سهام در آخرین روز معاملاتی هر هفته مبنای محاسبه قرار گرفته  و از اولین روز معاملاتی هفته بعد روی سهم اعمال می شود.

حجم مبنا داینامیک است. به این معنا که حجم مبنا برای هفته بعد، در آخرین روز کاری هفته به روزرسانی می شود. پس اگر قیمت سهام بالا رود حجم مبنا کاهشی و اگر قیمت سهم پایین آید حجم مبنا افزایشی است.

کارکرد قانون جدید حجم مبنا در بورس

قیمت پایانی به طور ساده یعنی قیمتی که بر اساس میانگین وزنی معاملات هر نماد در یک روز به دست می ‌آید. قبل از اجرای قانون جدید حجم مبنا برای قیمت پایانی، حجم‌مبنا برای نماد های فعال در بورس تهران و نماد های مورد معامله در فرابورس متفاوت بود.

میزان حجم‌مبنا تعیین شده از سوی هر یک از این بازارها متفاوت بوده است. در قانون قبل برای بورس تهران حجم‌مبنا نماد ها بر اساس قوانین داخلی محاسبه می ‌شد. اما مطابق با قوانین فرابورس، حجم مبنا برای تمامی نماد های این بازار یک در نظر گرفته می شد.

پس در حالی که نماد های بورسی باید برای به دست آوردن قیمت پایانی هر روز، عدد حاصل از میانگین وزنی را متناسب با حجم‌مبنا تعیین می کرد، قیمت پایانی در هر یک از نماد های فرابورسی برابر با میانگین موزون تمامی معاملات انجام شده در همان روز بود.

همانطور که گفتیم حجم ‌مبنا برای شرکت های فرابورسی قبلا یک بوده است. پس این تغییر روی محاسبات موردنظر نماد های فرابورسی تغییراتی داشته است.

با اجرایی شدن این قانون در فرابورس، سرعت رشد بازار کم می شود. البته حجم ‌مبنا اثر خود را بیشتر در سهام شرکت های کوچک نشان می دهد. قبل از ایجاد حجم مبنای جدید، با دستکاری در قیمت و با جابه جایی حجم کوچکی پول، سهام این شرکت های کوچک رشد می‌کردند.

خلاصه مطلب

اگر ساده توضیح بدهیم، اگر حجم مبنا برابر با حجم معاملات یک روز نمادی خاص باشد پس قیمت پایانی معاملات همان روز نماد، برابر با میانگین وزنی تمامی قیمت معاملات در همان روز است. ولی اگر میزان معاملات انجام شده در یک روز، درصدی از حجم مبنا باشد، قیمت پایانی با گرفتن میانگین وزنی از همه معاملات همان روز به دست نمی آید.

مزایای حجم‌مبنا

قانون حجم‌مبنا از نزولی شدن متداوم و قفل شدن نماد در صف فروش های سنگین جلوگیری می کند. در واقع در صف فروش هم حجم قابل قبولی از سهم دست به دست می شود. پس با ورود سهامداران جدید به نماد، از شدت نزولی بودن روند سهم کاسته می شود. یعنی از حرکات پرشیب و یک‌ باره در روند قیمت ‌ها جلوگیری می کند.

توجه کنید که در صورت انجام نشدن معامله، قیمت پایانی ترمز کاهش قیمت را می کشد. این نکته در روزهای منفی به بازار کمک زیادی می کند.

بازار سرمایه بازاری است که در کنار سود خوب، همراه با ریسک است. پس به نظر می رسد با توجه به ورود حجم بالایی از نقدینگی و افراد تازه وارد به این بازار، این انتظار منطقی باشد که چهارچوب های قانونی نیز به مراتب حرفه‌ای تر و تکمیل شوند. زیرا سازمان بورس و اوراق بهادار همواره در تلاش برای به حداقل رساندن ریسک و ایجاد فضایی امن برای انجام معاملات است. این قانون کمک می کند قیمت ها مبتنی بر حجم های واقعی تر مشخص شده و اثر قیمت سازی در بازار کمرنگ تر شود. پس سازمان بورس حجم‌مبنا را به ‌عنوان ابزاری برای کمک به حفظ آرامش فعالین بازار تعیین کرده است.