بحث وجود حباب در بازار های مالی، در میان تحلیلگران و فعالان همواره مطرح می شود. به خصوص در ایران، با شدت گرفتن رشد بازار بورس، بحث حباب بورس نقل محافل شده است. اما آیا بورس ایران حباب دارد ؟ برای رسیدن به پاسخ این سوال نیاز است تا ابتدا یکسری مفاهیم از جمله: معنی حباب در بازار ها، معنی حباب بورس، ترکیدن حباب در بورس و … را بررسی کنیم. پس با ما همراه باشید.

حتما بسیاری از شما حباب قیمت را در بازارهای مختلف مشاهده کرده اید. حتی مفهوم حباب قیمتی را در بازار هایی مانند بازار اجناس خوراکی، در زمان‌ های خاصی مانند عید نوروز مشاهده و احساس کرده اید.

حباب قیمت در بازارهای مالی، همانطور که از نامش مشخص است، به حباب صابونی تشابه دارد که رفته رفته با اینکه تو خالیست، بزرگ تر می شود. اما چون این حباب با یک حرکت کوچک از بین رفته و در اصطلاح می ترکد، این ترکیدن حباب باعث از بین رفتن سرمایه بسیاری از سرمایه ‌گذاران که قصد خروج از بازار را دارند می شود. مسئله سقوط بازار یک کاهش قابل توجه در ارزش کل بازار است و دلایل متفاوتی دارد.

مفهوم حباب در اقتصاد و به خصوص در بازار سرمایه بسیار کاربردیست. به طوریکه کلمه حباب را در بازار بسیار می شنویم. اصطلاح حباب در بازار ها به هر اختلاف قیمت بین قیمت واقعی و قیمت مبادله ای اطلاق می شود.

برای مثال حتما با این مسئله برخورد داشته اید که قیمت خودرویی خاص در کارخانه ۶۰ میلیون تومان است، در حالیکه همان خودرو در بازار آزاد حوالی ۷۰ میلیون تومان معامله می شود. در این مثال به این اختلاف قیمت کارخانه و بازار آزاد حباب می گویند.

منظور از حباب بورس چیست؟

شاید با دقت روی کلمه حباب بتوانیم منظور از این کلمه در بازار بورس را نیز حدس بزنیم. حباب در بورس نیز به فاصله ایجاد شده بین ارزش ذاتی سهام و قیمت مبادله ای آن گفته می شود که پس از یک رشد ناگهانی، سرانجام با کوچکترین ضربه ای ساختار آن از بین می رود.

این در هم شکستن ساختار می تواند ریزش قیمت سهم بعد از یک روند صعودی باشد، اما موضوع تنها همین نیست.

در تعریف مفهوم حباب بورس، این نکته جالب است که در حال حاضر سهم مورد نظر ما شاید از قیمت بالایی برخوردار باشد اما انتظار افزایش قیمت بیشتر برای سهم وجود دارد . اما در واقعیت و با کمال تعجب مشاهده می کنیم که این امر اتفاق نمی افتد. یعنی بعد از افزایش ناگهانی و بیشتر از حد انتظار قیمت سهم موردنظرمان، به یکباره باید منتظر کاهش ناگهانی و شکستن فضای قیمتی ایجاد شده آن باشیم.

در فرهنگ لغت آکسفورد، لغت حباب به معنای: شکننده، بی اساس و فریبنده است.

با اینکه اقتصاددانان از حباب تعاریف گوناگونی ارائه می دهند، اما در هر صورت سقوط جزیی ثابت در تمامی این تعاریف است.

حباب بورس چگونه شکل می گیرد؟

اتفاق افتادن این پدیده اقتصادی می تواند دلایل متفاوتی داشته باشد. شاید عمده ترین دلیل شکل گیری حباب بورس را بتوان حرکت عده زیادی از سرمایه گذاران به جهت خرید یا فروش سهام دانست. این حرکت دسته ای می تواند باعث تغییر قیمت ناگهانی سهام بدون هیچ توجیه اقتصادی شود. به همین دلیل هم سهامداران تاثیر عوامل مؤثر بر حفظ قیمت سهم را در حال از بین رفتن می بینند و در آینده نزدیک هم به تبع سهم مورد نظر دچار ریزش می شود.

عامل دیگر می تواند این باشد که برخی اقدام به خرید یک سهم در قیمت بالا می کنند و انتظار دارند قیمت این سهم در آینده نیز افزایش پیدا کند تا بتوانند آن سهم را با قیمت بالاتری به دیگری بفروشند.

در هر صورت حباب با هر دلیلی بوجود بیاید می تواند در بازار بورس باعث حاکم شدن شرایطی با تبعات منفی برای بازار سرمایه شود. از جمله اینکه قیمت سهم بر اساس پیش بینی قیمت آن در آینده تعیین می شود نه بر اساس میزان عرضه و تقاضا و بازده واقعی قیمت آن ها  و این موضوع باعث ایجاد سردرگمی در تشخیص و تفکیک شرکت های ضعیف از شرکت های قوی و همچنین ارزش گذاری غلط شرکت های بورسی خواهد شد.

توجه کنید که اگر قیمت مبادله ای یک سهم بیشتر از قیمت ذاتی آن باشد به آن حباب مثبت می گویند. این شرایط به دلیل: پیش بینی رونق بازار و افزایش قیمت، جذب سرمایه توسط بازار، کمبود کالا و … بوجود می‌آید.

در مقابل اگر قیمت یک سهم از ارزش ذاتی آن کمتر باشد اصطلاحا گفته می شود حباب منفی شکل گرفته . این شرایط به دلیل: انتظار کاهش قیمت در بازار، پیشی گرفتن عرضه بر تقاضا و … بوجود می آید.

ترکیدن حباب‌بورس یعنی چه؟

اگر شاخص بورس ناگهانی کاهش پیدا کند، اصطلاحا گویند که حباب بورس در حال ترکیدن است. اما توجه کنید که صحت این موضوع زمانی تایید می شود که سهام موجود در بورس دارای حباب باشند. یعنی قیمت آن در اثر عوامل غیرواقعی و رفتار هیجانی سهامداران افزایش قیمت پیدا کرده باشد و هر لحظه این انتظار رود که با کوچکترین خبر منفی این حباب بترکد.

در بحث حباب بازار سرمایه به این نکته مهم باید توجه کرد که گاهی بازار حبابی نیست و سهام موجود در محدوده ارزش ذاتی خود و یا حتی در برخی موارد پایین تر از این ارزش ذاتی مبادله می شوند. اما برخی افراد با شایعه سازی درباره حباب بازار بورس، باعث ایجاد جو روانی منفی به خصوص بین افراد تازه وارد به بروس می شوند. این شایعات در نهایت می تواند باعث ریزش بی جهت بازار بورس شود.

بورس ایران حباب دارد؟

در یکسال اخیر شاخص بورس تهران رشد بی سابقه ای را تجربه کرده است. اما در پاسخ به حباب بودن این رشد، دو نظریه مطرح می شود. عده ای معتقدند بازار بورس ایران حباب دارد. آن ها این حباب قیمتی را ناشی از فشار تحریم های خارجی، شیوع ویروس کرونا و … می دانند.

عده دیگر معتقدند بورس ایران حباب ندارد. آن ها دلیل افزایش رشد مثبت شاخص های بورس را عواملی مانند وضعیت نامناسب بازار های ارز و طلا، حمایت دولت از بازار بورس، استقبال بی سابقه مردم از بورس و افزایش نقدینگی، کاهش نرخ بهره بانک و … می دانند.

آن ها معتقدند بازار بورس همچنان محل امنی برای سرمایه گذاری است زیرا هنوز بسیاری از قیمت ها با قیمت اصلی و ارزش ذاتی سهام فاصله دارند. پس بازار بورس ایران حباب قیمتی ندارد و به این شکل نیست که عاملی باعث ترکیدن حباب بورس و ریزش ناگهانی شاخص شود.

سخن آخر

دبیرکل بورس تهران به درستی به عرضه به موقع سهام تکیه کرده است. زیرا شواهد تاریخی نیز حکایت از این دارند که اگر ظهور حباب بورس با تمهیداتی مثل تسهیل و گسترش خصوصی‌ سازی شرکت های دولتی، عرضه سهام سهامداران بزرگ مثل صندوق های سرمایه ‌گذاری بیمه و … همراه شود، بازار سرمایه از عواقب حباب قیمتی و حیله های برخی افراد سودجو برای هدایت کردن جریان نقدینگی به سمت بازار های دیگر و … جان سالم به در خواهد برد.