با گذر زمان و پیشرفت بازار سرمایه، نیاز به روش های جدیدی برای معاملات در این بازار حس شد. بوک بیلدینگ نام روشی نوین برای سهولت در خرید عرضه های اولیه است.

این روش نوین فضا و شرایطی عادلانه‌ومنصفانه برای کدهای‌بورسی شرکت کننده در عرضه اولیه ها را ایجاد نموده است.

ایجاد روش های جدید و این چنینی، بازاری جذاب برای سرمایه گذاران به وجود می آورد. به طبع حضور سرمایه­ گذاران جدید و همیشگی در بازار سرمایه، نقد شوندگی و عمق بازار را بهبود می بخشد.

اما قبل از اینکه به توضیح درباره روش بوک بیلدینگ بپردازیم، باید مفهوم عرضه اولیه را درک کنیم.

عرضه اولیه چیست؟

رواج اولیه اصطلاح عرضه­‌ اولیه عمومی به بازارهای سال ۱۹۹۰ باز می ­‌گردد.

آن زمان رونق در بازارها به سادگی به چشم می‌آمد. معنی این اصطلاح هم این است که شرکتی فعال برای اولین مرتبه در طول‌عمر فعالیتی خود، سهام‌خود را به عموم عرضه می‌ کند.

این شرکت ها که برای اولین عرضه خود در بورس آماده می ­‌شوند، نباید تازه تأسیس باشند؛ بلکه باید حداقل۳ سال سابقه فعالیت در کارنامه خود داشته باشند.

به زبان ساده، سهام یک شرکت که به تازگی در بازارسرمایه پذیرفته‌شده، برای خرید سرمایه‌ گذاران جدید در بورس، به فروش می‌رسد.

عرضه اولیه فرصتی عالی برای صاحبان مشاغل و شرکت‌ هاست. زیرا با ورود شرکت‌ ها به بورس، منابع مالی جدیدی با فروش سهام شرکت علاوه بر کسب اعتبار بیشتر، بدست می آید.

در واقع شرکت‌ ها با ورود به‌بورس، سایر سرمایه گذاران را در فعالیت‌ های اقتصادی شرکت مشارکت می ‌دهند.

عرضه‌های‌اولیه امروزه در بورس تهران طرفداران بسیاری دارد و حتی جزو پر طرفدارترین هاست. این هم به دلیل سودی است که سهامداران در روزهای اولیه پس از عرضه‌اولیه می توانند کسب کنند.

روش ثبت سفارش عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ:

در این روش دامنه قیمتی مشخصی در اطلاعیه عرضه اولیه شرکت درج می شود.

چنانچه شما سرمایه­ گذار حقیقی و یا حقوقی باشید، هیچ تفاوتی در این قیمت برای تان وجود نخواهد داشت.

شما می ‌توانید در قیمتی از این دامنه قیمتی سفارش­‌ خودتان را در سامانه معاملاتی ثبت کنید.

چنانچه حجم سفارشات در قیمت خاصی بیشتر باشد، سهم در همان قیمت کشف قیمت می ‌شود.

معمولا قیمتی که حداکثر حجم سفارشات را دارد، حداکثر قیمت در دامنه قیمتی سهم است.

بازه زمانی ثبت‌سفارش در روش بوک بیلدینگ معمولا از قبل تعیین شده و دقیق نیست.

زمان ثبت سفارش عرضه اولیه ها همان روز توسط ناظر اعلام می شود و در سایت tsetmc و در قسمت پیام های ناظر نماد، قرار می ­‌گیرد.

برای شرکت در عرضه اولیه ها با روش بوک بیلدینگ یک حداکثر حجمی برای تعداد سفارش هر فرد نیز وجود دارد که در اطلاعیه عرضه اولیه شرکت از ابتدا ذکر می ­‌شود.

روش ثبت سفارش عرضه اولیه به روشی که قبل از بوک بیلدینگ وجود داشت:

حتما برایتان جالب است که بدانید در روشی که قبل از بوک‌بیلدینگ وجود داشت، برای ارسال سفارش یک ساعت دقیق و قیمت مشخص وجود داشت.

تمام افراد متقاضی خرید عرضه اولیه باید دقیقا راس همان ساعت خاص سفارش خود را به ثبت می رساندند. پس اولویت خرید با فردی بود که سفارش خود را حتی صدم ثانیه ای زودتر ارسال کرده است. بر همین اساس هم سفارش ها در صف قرار می‌ گرفت تا تخصیص سهم صورت بگیرد.

این روش نیاز به سرعت عمل بسیار در ارسال سفارش داشت و به همین دلیل هم خطای زیادی به دلیل عجله زیاد در وارد کردن قیمت و حجم سفارشات پدید می آمد.

گاهی نیز وجود بسیار زیاد متقاضیان خرید عرضه‌اولیه و ارسال با هم سفارشات در یک زمان، هسته معاملات‌بورس را دچار اختلال می‌کرد.

سامانه‌های کارگزاری‌‌ها نیز بعضا توانایی پردازش تعداد زیاد سفارش در یک‌زمان را نداشتند و دچار کندی‌و‌اختلال می‌شدند.

در ادامه به بررسی ویژگی های روش بوک‌بیلدینگ و تفاوت آن با روش قبلی خرید عرضه اولیه می پردازیم.

تفاوت کشف قیمت در روش بوک بیلدینگ و روش قبلی در چیست؟

• در بوک بیلدینگ، قیمت دقیقی برای عرضه‌سهم تعیین نمی ‌شود. یک بازه قیمتی خاص برای روزعرضه‎اولیه در نظر گرفته می‌­‌شود و شرکت کنندگان در عرضه اولیه می ­‌توانند در این بازه قیمتی اقدام به ثبت سفارش کنند.
• در روش قبلی عرضه اولیه، کشف قیمت سهم طی فرایندی توسط حقوقی ها انجام می شد که در این کشف قیمت سهامدار حقیقی دخالت نداشت. در واقع این حقوقی ‌ها بودند که با ارسال سفارش در قیمت های مختلف، کشف قیمت را کلید می زدند. پس از این با در نظر گرفتن تعداد سهام قابل عرضه، سهمیه هر شخص مشخص می‌ شد و هر کد‌بورسی در قیمت تعیین گشته برای خرید سهمیه خود، سفارش خود را ثبت می‌کرد.

تفاوت قیمت خرید عرضه اولیه در روش بوک بیلدینگ و روش قبل در چیست؟

در خرید عرضه اولیه با روش ثبت سفارش، شما مختارید تا سفارش خود را با توجه به حجم و دامنه قیمت اعلام شده به هر میزان و قیمتی به صورت آنلاین یا آفلاین سفارش بگذارید.

در این روش اگر فرد در دامنه قیمتی ارائه شده قیمت بالاتری را پیشنهاد دهد، احتمال خرید هم بیشتر است. اما با توجه به ارزشمند بودن عرضه اولیه ها و اینکه تمام افراد علاقه به خرید آن دارند، تقریبا همه سفارش خود را در سقف قیمت دامنه اعلام شده ارسال می ‌کنند تا شانس بیشتری داشته باشند. پس اگر قیمت خرید را حداکثر قرار ندهید، به احتمال زیاد هیچ سهامی در روز عرضه اولیه بدست نمی‌ آورید.

مزیت های روش بوک بیلدینگ نسبت به سایر روش ها چیست؟

عرضه اولیه به روش بوک‌بیلدینگ مزیت های زیادی نسبت به سایر روش‌ها دارد، ازجمله:

الف) اولویت زمانی در بوک بیلدینگ وجود ندارد:

برای اینکه در روز عرضه اولیه به شما سهم برسد، نیاز نیست تا مانند روش قبل پشت سیستم معاملاتی آماده بنشینید تا در لحظه ای خاص سفارش تان را ارسال کنید.

در عرضه‌اولیه به روش بوک بیلدینگ اولویت زمانی ثبت سفارش مطرح نیست. به این معنا که اگر شما در انتهای بازه زمانی سفارش خود را ارسال کنید یا در ابتدای بازه زمانی، هیچ تفاوتی ندارد.

ب) اصلاح سفارش در روش بوک بیلدینگ امکان پذیر است:

تا زمانی که بازه زمانی ثبت سفارش اتمام نیافته است، شما می ‌توانید سفارش خود را اصلاح یا حذف کنید. توجه کنید که این اصلاح و حذف تنها در بازه زمانی اعلام شده توسط ناظر امکان پذیر است و پس از اتمام زمان ثبت سفارش این امکان از بین می رود.

ج) در بوک بیلدینگ تنها یک فرصت ثبت سفارش دارید:

در بوک بیلدینگ هر کد معاملاتی امکان ثبت تنها یک سفارش را دارد. پس اگر شما امکان دسترسی به سامانه معاملاتی چند کارگزاری را دارید، در پایان تنها با یک کارگزاری موفق به خرید عرضه اولیه می شوید.

د) در روش بوک بیلدینگ متعهد خرید وجود دارد:

در روش بوک بیلدینگ، برای خرید عرضه اولیه، متعهد خرید وجود دارد.

به عبارت ساده‌تر چنانچه حجم سفارشات در روز عرضه به میزان سهمی که برای عرضه اولیه در نظر گرفته شده است نرسد، متعهد خرید وارد عمل می شود . متعهد خرید بر اساس شرایط موجود، باقیمانده سهام عرضه شده در عرضه اولیه  را خریداری می‌ کند.

امروزه با توجه به تعداد زیاد کد های بورسی که در هر عرضه‌اولیه شرکت می کنند، این شرایط کمتر بوجود می آید.

تخصیص سهام در روش بوک بیلدینگ به چه صورت است؟

تا اینجای متن متوجه شدیم که برای موفق شدن خرید عرضه اولیه، در زمان ثبت سفارش باید حداکثر قیمت در دامنه‌قیمتی را وارد کنیم.

در صورتی که حجم کل‌سفارشات در روزعرضه، در قیمت سقف دامنه قیمتی از تعداد سهامی که سهامدارعمده برای عرضه در نظردارد بیشترباشد، قیمت سقف دامنه قیمتی، همان قیمت پایانی خواهد بود.

براساس قیمت‌های ثبت سفارش شده، روند تخصیص سهم انجام می شود:

• ابتدا سهم به افرادی که در سقف‌قیمت سفارش گذاشتند تعلق می گیرد و اگر سهمی اضافی آمد (احتمالش تقریبا صفر است)، به متقاضیانی که از سقف قیمتی، قیمتی پایین تر ارائه داده اند، تعلق می گیرد.
• پس از تایید درخواست ثبت سفارش خود، باید منتظر تایید سازمان بورس باشید.
• معمولا از ساعت ۲ بعد از ظهر روزعرضه‌اولیه، بر اساس تعداد کد های شرکت کننده، تعدادی سهم به مشارکت کنندگان اختصاص می یابد.